Maskeler kalktı, aşılar yapıldı! Peki pandemi bitti mi?

2019 yılında hayatımıza gelen ve dünyaya salgını tekrar hatırlatan koronavirüs bitti mi sorusu merak ediliyor. Milyonlarca insanın hayatını kaybetmesine neden olan fakat aşı nedeniyle bunun önüne geçilen koronavirüs ile ilgili uzman isim çarpıcı yorumda bulundu.

ABD’de yaşayan virolog Semih Tareen ‘pandemi bitti mi?’ sorusuna sosyal medyadan yanıt verdi. Kendisine bu sorunun çok geldiğini belirten Tareen, “Pandemi tanımınıza bağlı olarak pandemi bitti veya bitmedi, devam ediyor. Konuyu kısa bir dizi ile açalım hemen.” diyerek açıklama yaptı.

KORONAVİRÜS YOK OLDU MU?

Hayır, bu virüs daimi olarak artık bizimle. Bundan önceki 4 pandemik koronavirüsler de hala aramızda ve her sene soğuk algınlığına hatta bazı ölümlere bile yol açıyorlar.

KORONAVİRÜS VAKALARI BİTTİ Mİ?

Hayır, ABD’de haftalık yeni vakalar 100bin üzerinde. Sonbaharda da artış bekleniyor. Bu normal çünkü kışın insanlar kapalı ortamlara doluşunca solunum yoluyla yayılan virüs vakalarında artış olur.

VAKALAR HASTANELİK OLUYOR MU?

Hayır, ABD’de son haftada 25bin’e yakın kişi hastanelik oldu.

KORONAVİRÜSTEN ÖLÜMLER BİTTİ Mİ?

Hayır, ABD’de mesela bu son hafta 1044 Covid19 ölümü oldu.

PEKİ PANDEMİ BİTTİ Mİ?

Peki, virüs yok olmadı, Covid19 vakaları devam ediyor, hastanelik vakalar ve ölümler hala var. Pandemi bitti mi? Bir pandemi 4 farklı açıdan bitebilir veya bitmeyebilir. Epidemiyolojik, Biyolojik, Sosyal, Politik. Şimdi gelin bunları da açalım hemen:

Epidemiyolojik açıdan vakalar yukarıdaki ABD örneklerinde verdiğim gibi bazı yerlerde devam ediyor. Ama ABD kocaman bir kıta ülkesi. Tahmin edeceğiniz gibi yöresel olarak vaka ve ölüm sayıları çok değişebilir. Mesela bizim WA eyaletinde haftalık ölüm ortalaması 10 civarında.Sizin yaşadığınız yerde de yöresel olarak hastanelik vakalar ve ölümler az olabilir. Dolayısıyla yöresel olarak bu bir rahatlama sağlayacaktır. Bu rahatlamada tabii ki aşılama yüzdesi ve toplumsal bağışıklık da önemli. Bu yüzden epidemiyolojik açıdan yöresel olarak sıfırlanmış olmasa da pandemi bitmiş sayılabilir. Virüs ve Covid19 yok olmayacağı için hastanelik vakalar ve ölümler devam edecek ama grip vakaları gibi (ABD’de her sene 50bin grip ölümü var) belli bir seviyede seyir edecek.

VİRÜS YOK OLMAYACAK

Biyolojik açıdan virüs yok olmayacak ve zayıflayacak gibi de görünmüyor (Omicron mesela Delta’ya kıyasla 65+ yaş gurubunda daha çok ölüme sebep oldu). Virüs daimi olarak aramızda kalacağı için ve yeni varyantlar gelmeye devam edeceği için Biyolojik olarak pandemi bitmedi.

Sosyal açıdan: bu biraz göreceli bir kavram. Mesela pandemiye inanmayanlar gözünde zaten pandemi hiç yoktu. Bazı ülkeler de (mesela ilk başta İsveç) tamamen farklı bir sosyal pandemi yaklaşımında bulundu (ve tabii sonradan pişman oldular ve yanıldıklarını kabul ettiler). Ama sizin için önemli olan: yaşadığınız yerdeki hastanelik vaka ve ölümlerle bağlantılı olarak, yatak ve yoğun bakım ünitesi sayısıyla bağlantılı olarak, aşılama yüzdesi ve toplumsal bağışıklık ile bağlantılı olarak sosyal açıdan pandemi bitmiş sayılabilir. Buna kendimiz karar verebilmelisiniz. Mesela benim yaşadığım şehir aşılama açısından en başarılı şehir ve artık pandemi yokmuş gibi yaşıyoruz. Bazı iş yerleri maske ve aşı zorunluluğunu devam ettiriyor (bu onların tercihi, saygı duyuyorum) ama sosyal açıdan bizim için pandemi şimdilik bitti.

Politik açıdan: uzmanlık alanım değil, ama mesela ABD’de uçaklarda maskenin kalkması kararı tamamen politik bir karardı (ABD’deki judicial sistem sayesinde Trump taraftarı bir hakim tek başına bu yetkiyi verebildi). Böyle bir kararın arkasında bilimsel hiçbir veri yoktu. Ama maskeler evet uçaklarda kalktı (ben hala takıyorum). Bir hükümetin “pandemi bitti” demesinde veya pandemi ile ilgili kararlarında politik görüşler ve çıkarlar olabilir dolayısıyla hükümetlerin pandemi kararlarına ben bir bilim insanı olarak bakmaya devam etmekteyim.

ABD’ye zıt bir örnek de mesela Çin. Çin hükümeti belki de başka demokratik bir ülkede kabul edilemeyecek pandemi metodları uygulandı. Şangay haftalarca kapandı. Sebep? Hükümetin Sıfır Covid politikasından dolayı. Bu yüzden politik açıdan pandemi sonu tamamen göreceli olabilir.